Εισαγωγή
Έχουμε αναφερθεί και σε πρόσφατη εργασία μας [1]στο ρόλο των στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών (ΣΟΠΥ) σε ένα κόσμο, που αλλάζει πορεία για να απαλλαγεί από ρυπογόνες ενεργειακές πηγές (πετρέλαιο, κάρβουνο, κα.), να ελέγξει την άνοδο της θερμοκρασίας και να πετύχει την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Έτσι, την τελευταία δεκαετία, τόσο οι Ενώσεις Κρατών, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ, όσο και οι επί μέρους χώρες που διαθέτουν ΣΟΠΥ (Ρωσία, Κίνα, Καναδάς, Αυστραλία, διάφορες αφρικανικές κ.α. χώρες), έχουν στρέψει την προσοχή τους σε αυτές που αποκαλούν κρίσιμες και τις οποίες προσωπικά προτιμώ να χαρακτηρίζω ως στρατηγικές, γιατί νοηματικά στην ελληνική γλώσσα ταιριάζει περισσότερο το επίθετο αυτό.
Στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες
Οι συζητήσεις για τα στρατηγικά μέταλλα και την ανάπτυξη της αλυσίδας εφοδιασμού τους έχουν πυκνώσει, καθώς ο κόσμος στρέφεται σε αυτές για να στηρίξει την «επανάσταση» της καθαρής ενέργειας.
Στο πλαίσιο μιας πρόσφατης διαδικτυακής συζήτησης, που διοργάνωσε η Καναδική δικηγορική εταιρεία Fasken (https://www.fasken.com/), διάφοροι ειδικοί είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για τα στρατηγικά ορυκτά στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στον Καναδά.
Κατά την άποψη τους οι ΗΠΑ έχουν στην πραγματικότητα πολλά αποθέματα ΣΟΠΥ, αλλά οι επί μέρους πολιτείες προχωρούν πολύ αργά με την υλοποίηση έργων για διάφορους λόγους, που σε μεγάλο βαθμό σχετίζονται με την αδειοδότηση και πραγματικές ή υποτιθέμενες προκλήσεις κατά την διαδικασία έγκρισης των εργασιών εξόρυξης.
Η συζήτηση για την ανάγκη ανάπτυξης των ΣΟΠΥ στις ΗΠΑ ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1970, αλλά έχει προχωρήσει αρκετά αποφασιστικά μόνο από το 2016. Το 2018 το Υπουργείο Εσωτερικών δημοσίευσε τον κατάλογο των 35 ορυκτών [2] που ανακήρυξε ως κρίσιμα για την οικονομία και την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Τέτοιες ΣΟΠΥ είναι αυτές που η αλυσίδα εφοδιασμού τους είναι επισφαλής σε γεωπολιτικές αναταράξεις και από τις οποίες παράγονται προϊόντα, η έλλειψη των οποίων θα είχε σημαντικές συνέπειες στην οικονομία και στην ασφάλεια της Αμερικής. Ο πλήρης κατάλογος των 35 ΣΟΠΥ και των βασικών χρήσεων τους παρατίθεται στο Παράρτημα 1.
Είναι γεγονός ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, γίνεται εκτεταμένη συζήτηση σχετικά με το τι πρέπει να χαρακτηρίζουμε ως στρατηγικό ορυκτό ή μέταλλο, αλλά υπήρξε μια χαρακτηριστική έλλειψη διαλόγου και πράξεων για το τι θα πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις για να υλοποιηθούν νέα εξορυκτικά έργα. Στις ΗΠΑ μόλις πρόσφατα υπήρξαν ορισμένες προτάσεις προς τη Γερουσία, συμπεριλαμβανομένου ενός νομοσχεδίου για τον εξορθολογισμό της αδειοδότησης των ΣΟΠΥ, ώστε απότα σημερινά 7-10 χρόνια που χρειάζονται να τις άδειες εξόρυξης, αυτά να περιοριστούν σε μόλις δύο. Υπάρχει, επίσης, ένα νομοσχέδιο που προβλέπει την παροχή φορολογικών κινήτρων σε εταιρείες, οι οποίες θα εκμεταλλεύονται στρατηγικά μέταλλα και θα αναπτύξουν τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας τους εντός των ΗΠΑ. Οι Δημοκρατικοί μάλιστα προτείνουν όπως οι επιδοτήσεις για την πράσινη ενέργεια ανέλθουν στο ποσότης τάξης του 1,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αξιοσημείωτη, επίσης, είναι η πολιτική του Καναδά, ο οποίος έχει επιλέξει ως στρατηγικά τα μέταλλα που πιστεύει ότι οι στενοί του σύμμαχοι θεωρούν ως κρίσιμα και όχι αυτά που η χώρα πιστεύει ότι είναι σημαντικά για τη δική της ασφάλεια. Προτιμά δηλαδή να είναι το «σούπερ μάρκετ» των στενών συμμάχων του (Ηνωμένων Πολιτειών, Νέας Ζηλανδίας, Αυστραλίας και Ηνωμένου Βασιλείου) και επιλέγει να προωθήσει την εκμετάλλευση των ΣΟΠΥ, τις οποίες έχουν ανάγκη οι χώρες αυτές.
Από την άλλη πλευρά, η πλούσια σε ΟΠΥ Αυστραλία έχει αντιληφθεί πλήρως τους κινδύνους εξάρτησης από τις αλυσίδες εφοδιασμού με στρατηγικά μέταλλα και για το σκοπό αυτό εγκαινίασε το 2019 τη δική της πολιτική που επικεντρώνεται στην προώθηση των μεταλλευτικών επενδύσεων και στην ενθάρρυνση της περαιτέρω μεταποίησης τους.
Όλες οι πρώτες ύλες είναι σημαντικές για την οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το 2017 η Ευρωπαϊκή Ένωση επικαιροποίησε τον Κατάλογο των Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΚΟΠΥ) της (βλέπε Συνημμένο 1). Σαν μέλος επιτροπών της ΕΕ και της Euromines (Σύνδεσμος Ευρωπαϊκών Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων) είχα τότε διαφωνήσει με τη μη ένταξη στον κατάλογο ορισμένων μετάλλων, όπως π.χ. του χαλκού και του χρυσού. Η δικαιολογία για τη μη ένταξη τους ήταν απλά και μόνο επειδή δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος ανεπάρκειας τους στην αγορά εκείνη τη στιγμή ή γιατί η Κίνα ή άλλες ανταγωνιστικές δυνάμεις δεν είχαν το μονοπώλιο τους, όπως συμβαίνει π.χ. με τις σπάνιες γαίες.
Ακόμα και σήμερα διερωτώμαι πώς μπορεί ο χαλκός να μην είναι στρατηγικό μέταλλο, όταν τόσο οι κλασικές, όσο και οι «πράσινες» παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, εξαρτώνται σε μεγάλο ποσοστό από αυτή την ύλη; Η βιομηχανία ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών της 4ης βιομηχανικής επανάστασης δεν θα υπήρχε χωρίς χαλκό, από τον οποίο κατασκευάζονται κάθε είδους καλώδια, ηλεκτρονικά εξαρτήματα, ηλεκτρομαγνήτες για ηλεκτροκινητήρες και γεννήτριες, μπαταρίες αυτοκινήτων, υπεραγωγοί και άλλα.Επίσης, πώς μπορεί ο χρυσός, στον οποίο προσφεύγουν όλοι οι επενδυτές σε κάθε οικονομική κρίση, να μην είναι στρατηγικό μέταλλο; Η απάντηση δίδεται από την ίδια την ΕΕ, η οποία, κατά τη συνηθισμένη «πολιτική της ασάφειας», ανακοινώνοντας τον Κατάλογο, την ίδια στιγμή έτρεξε να τονίσει ότι:«Όλες οι πρώτες ύλες, ακόμη και όταν δεν θεωρούνται κρίσιμες, είναι σημαντικές για την οικονομία της ΕΕ»
Σε ό,τι αφορά ειδικότερα στο χαλκό, είναι αξιοσημείωτο ότι από την ουσιαστική έναρξη της υγειονομικής κρίσης, δηλ. από τα μέσα Μαρτίου μέχρι σήμερα, οι τιμές του αυξάνονται και μάλιστα αυτό δεν συμβαίνει επειδή η οικονομία ανθεί. Το μέταλλο αυτό αποκαλείται πολλές φορές και σαν οΓιατρός Χαλκός (Dr. Copper),επειδή η απόδοσή του χρησιμοποιείται συχνά για ναμετρηθεί η «υγεία» της παγκόσμιας οικονομίας.Η αύξηση της τιμής του κατά 45% από τα μέσα Μαρτίου (Εικ. 1) συμβαίνει παρά το γεγονός ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποβαθμίζει τις παγκόσμιες προβλέψεις του, ενώ η έξαρση της πανδημίας αναγκάζει τις κυβερνήσεις σε πολλές περιοχές του κόσμου να επιβάλουν εκ νέου το κλείσιμο των επιχειρήσεων. Νομίζω ότι αυτό και μόνο ενισχύει την άποψη για την κρισιμότητα του μετάλλου στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Εικ. 1: Η απόδοση της τιμής του χαλκού το τελευταίο τρίμηνο. Πηγή: https://www.dailymetalprice.com/metalpricecharts.php
Εκείνο όμως που ενοχλεί ακόμη περισσότερο όσους ασχολούνται με τον εντοπισμό και εκμετάλλευση νέων αποθεμάτων ΟΠΥ για να στηριχθεί η πράσινη ανάπτυξη, αλλά και γενικότερα η σύγχρονη βιομηχανία, είναι ότι, παρά τις διακηρύξεις, οδηγίες, νομοθεσίες και τα μεγάλα λόγια, όπως σοφά λέει ο απλός κόσμος, τόσο η ΕΕ, όσο και οι επί μέρους κυβερνήσεις και περιφέρειες της, εκτός λίγων εξαιρέσεων (π.χ. Σουηδία), κρατούν μια παθητική στάση ή ακόμα χειρότερα απορρίπτουν συχνά τις αδειοδοτήσεις νέων μεταλλείων, τα οποία είναι απαραίτητα για την εφαρμογή στην πράξη του «πράσινου» οδικού χάρτη.
Κατάληξη
Ανεξάρτητα από τις συζητήσεις για ποια είναι στρατηγικά μέταλλα και «ποια όχι», οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά πάνελ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και οι μπαταρίες για την τροφοδοσία των ηλεκτρικών οχημάτων, κατασκευάζονταιαπό ΟΠΥ που εξάγονται από τη γη.Για να είμαστε, λοιπόν, απόλυτα ειλικρινείς, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότικανένα ενεργειακό σύστημα δεν είναι πραγματικά «ανανεώσιμο»,καθώς τα πάντα απαιτούν τη αδιάκοπη εξόρυξη και επεξεργασία εκατομμυρίων τόνων πρωτογενών ΟΠΥ. Σε σύγκριση μάλιστα με τους υδρογονάνθρακες, τα πιο πάνω «πράσινα εργαλεία» για τηνπαραγωγή της ίδιας ποσότητας ενέργειαςσυνεπάγονται αύξησηκατά 10 φορές των ποσοτήτων ΟΠΥ,που εξάγονται και υποβάλλονται σε επεξεργασία [3].
Άλλες Πηγές και Σύνδεσμοι
- Ν. Αρβανιτίδης & Δ.Κ. Κωνσταντινίδης (2020):Κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες, η κινητήρια δύναμη της πράσινης ανάπτυξης. Εφημερίδα Φιλελεύθερος, 7 Ιουνίου 2020, σελ. 18 https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/953335/krisimes-oryktes-protes-yles
- Federal Register of USA (2018): Final List of Critical Minerals 2018, https://www.federalregister. gov/documents/2018/05/18/2018-10667/final-list-of-critical-minerals-2018
- Mark P. Mills (2020): Mines, Minerals, and “Green” Energy: A Reality Check. 1-20 pages.
[ΠΗΓΗ: https://www.huffingtonpost.gr/, του Δρ. Δημήτριου Κ. Κωνσταντινίδης, Διδάκτορα Οικονομικής Γεωλογίας, 26/7/2020]