Σε ό,τι αφορά στην ΕΕ, κυρίαρχος στόχος παραμένει η βελτίωση του πλαισίου των συνθηκών, σύμφωνα με τις οποίες θα γίνεται και θα διασφαλίζεται η βιώσιμη και υπεύθυνη εξόρυξη στην Ευρώπη. Σε αυτές συγκαταλέγονται η κατοχύρωση κοινωνικής άδειας, το νομικό πλαίσιο, η διαφάνεια στην ενημέρωση, η πληροφόρηση και στην λήψη αποφάσεων, έτσι ώστε να υπάρξει αξιοποίηση γνωστών και άλλων δυναμικών κοιτασμάτων ΟΠΥ της Ευρώπης, και κατ’ επέκταση να μειωθεί η εξάρτηση από τις εισαγωγές. Αυτή τη στιγμή π.χ. η βιομηχανία της ΕΕ εξαρτάται ολοκληρωτικά από εισαγωγές σπάνιων γαιών από την Κίνα. Όπως έχει προαναφερθεί, οι σπάνιες γαίες έχουν καίρια σημασία για εκατοντάδες εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας και καθοριστική σημασία για την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών (όπως είναι οι ανεμογεννήτριες, τα υβριδικά οχήματα, κτλ.), και κατά συνέπεια είναι απαραίτητες για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής
βιομηχανίας.
Προς την ίδια κατεύθυνση εργάζονται όλοι οι άλλοι παγκόσμιοι βιομηχανικοί κολοσσοί:
- Η Ιαπωνία, που δεν διαθέτει ορυκτές και ενεργειακές πρώτες ύλες , έχει αναλάβει άμεσα τον πλήρη έλεγχο των κοιτασμάτων στρατηγικών μετάλλων και ορυκτών καυσίμων, ορίζοντας το ύψος των αποθεμάτων, καθώς και το πρόγραμμα των προμηθειών, έτσι ώστε η επάρκεια των στρατηγικών υλών να μην εξαρτάται μόνο από τα διαθέσιμα αποθέματαvii.
- Οι ΗΠΑ από το 2017 προσδιόρισαν τις 35 ΟΠΥ που θεωρούνται στρατηγικής σημασίας για την χώρα, ενώ πρόσφατα προώθησαν ένα νομοσχέδιο για τον εξορθολογισμό της αδειοδότησης τους, καθώς επίσης και δεύτερο σχέδιο νόμου που προβλέπει την παροχή φορολογικών κινήτρων σε εταιρείες, οι οποίες θα εκμεταλλεύονται στρατηγικές ΟΠΥ και θα αναπτύξουν τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας τους εντός των ΗΠΑ. Οι Δημοκρατικοί, μάλιστα, προτείνουν όπως οι επιδοτήσεις για την πράσινη ενέργεια ανέλθουν στο ποσό της τάξης του 1,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
- Μόλις στις 12 Αυγούστου ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος της Ρωσίας δήλωσε στο Reutersviii ότι η χώρα του σχεδιάζει επένδυση 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε ορυκτά σπάνιων γαιών, καθώς έως το 2030 θέλει να γίνει ο μεγαλύτερος παραγωγός τους μετά την Κίνα.
Τέλος θεμελιώδης στόχος για την εξορυκτική βιομηχανία οφείλει να είναι η παροχή ασφαλούς και υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος για όλους τους εργαζόμενους, όσο και η συμβολή στην υγεία και την ασφάλεια των γύρω κοινοτήτων.
Πώς μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι;
Για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της ΕΕ απαιτούνται:
Η αξιολόγηση των ΟΠΥ που να στηρίζεται σε πλήρη στοιχεία και βάσεις δεδομένων συμβατές και εναρμονισμένες σύμφωνα με την οδηγία INSPIRE και το περιεχόμενο του Ευρωπαϊκού Πληροφοριακού Συστήματος για τις ΟΠΥ (RawMaterialsInformationSystem-RMIS), η δημόσια λήψη αποφάσεων στη διαδικασία του χωροταξικού σχεδιασμού για τη σημερινή και την πιθανή χρήση γης και μηχανισμοί για μια διαφανή και δίκαιη αξιολόγηση της εκμετάλλευσης των ΟΠΥ μαζί με άλλες επιλογές χρήσης γης. Χρειάζονται δηλαδή διαδικασίες και εργαλεία χωροταξικού σχεδιασμού και διαχείρισης των ΟΠΥ που να λαμβάνουν υπόψη τη προστασία των αποθεμάτων των ΟΠΥ, και για τις επόμενες γενιές.
Ενώ τα συστήματα διασφάλισης και οι νέες τεχνολογίες μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, είναι επίσης ζωτικής σημασίας να κινητοποιηθεί η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τις ΟΠΥ που χρησιμοποιούν καθημερινά, έτσι ώστε να υπάρξει συνεργασία με τις κοινότητες που επηρεάζονται από την εξόρυξη, να παροτρύνουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη και για να αναπτυχθεί ένα κοινό όραμα και πλαίσιο αποδοχής για το πώς θα πρέπει να είναι ένα βιώσιμο παγκόσμιο σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης ορυκτών. Μια τέτοια ολιστική προσέγγιση είναι απαραίτητη για την αποφυγή καλών μεν προθέσεων, αλλά κατακερματισμένων προσεγγίσεων, που οδηγούν σε ακούσια επιζήμια αποτελέσματα.
Απαραίτητη θεωρείται και η συμμετοχή της κοινότητας των γεωεπιστημόνων στη δημιουργία και την ενίσχυση των διεπιστημονικών και διατομεακών σχέσεων, που θα συμπεριλάβουν ερευνητές και επαγγελματίες σε τομείς που μπορεί να μην είχαν θεωρηθεί προηγουμένως ως πιθανοί συνεργάτες, όπως π.χ. εκείνοι που εργάζονται στην κυκλική οικονομία και στον τομέα της ευαισθητοποίησης του κοινού αναφορικά με τη χρήση των ΟΠΥ και τις επιπτώσεις τους, ενώ θα πρέπει ταυτόχρονα να τονίζονται τα δημόσια οφέλη, αλλά και οι κίνδυνοι.
Υπάρχει ανάγκη να διερευνηθεί πώς μπορεί να επιτευχθεί η μετάβαση σε μια περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά βιώσιμη «νέα οικονομία ΟΠΥ», η οποία και πρέπει να δημοσιοποιηθεί και στηριχθεί. Θα μπορούσαν π.χ. να εξεταστούν κοινωνικοοικονομικές και τεχνικές μελέτες περιπτώσεων διαφόρων αλυσίδων αξίας με βάση τα ορυκτά, που να οδηγούν σε μια σύγκλιση ανάμεσα στην υπεύθυνη εξόρυξη και την κυκλική οικονομία.
Η καλύτερη κατανόηση των θεμάτων της βιοποικιλότητας και της διατήρησης της οφείλει να προκύψει από τη στενή συνεργασία με περιφερειακούς και τοπικούς φορείς, αφού ληφθεί υπόψη ο αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ των χρήσεων γης, της βιοποικιλότητας και των υδατικών πόρων, στα πλαίσια της εφαρμογής της «Στρατηγικής της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα».
Τέλος, στο πλαίσιο πρακτικών εταιρικής ευθύνης οι εξορυκτικές επιχειρήσεις οφείλουν να προστατέψουν το περιβάλλον και να ελαχιστοποιήσουν τυχόν επιπτώσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας στους ανθρώπους και τις κοινότητες, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης άλλων πόρων όπως η ενέργεια, το νερό και τα καλλιεργήσιμα ή μη εδάφη. Πρέπει να δεσμευθούν βάση συγκεκριμένου σχεδίου στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας νερού, τη μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης του και την ελαχιστοποίηση της χρήσης του, την εξάλειψη της ανεξέλεγκτης απόρριψης νερού μεταλλείου, την κατανόηση της αλληλεπίδρασης νερού-εδάφους και την πρόληψη της ρύπανσης των νερών με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών και καινοτόμων διαδικασιών. Κατ’ επέκταση οφείλει να εξεταστεί και η τρέχουσα κατάσταση και η πρόοδος της Οδηγίας-Πλαισίου της ΕΕ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσηςστον τομέα της πολιτικής των υδάτων και οι όροι και περιορισμοί που αφορούν συγκεκριμένα στην εξορυκτική βιομηχανία.
Οι σημαντικότεροι «παίκτες»
Οι σημαντικότεροι παράγοντες για υπεύθυνη εξόρυξη και βιώσιμη τροφοδοσία ΟΠΥ είναι:
- Οι Διοικήσεις (π.χ. οι Κυβερνήσεις και η Δημόσια Διοίκηση &Υπηρεσίες)
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο μηχανισμός αποφάσεων και χάραξης πολιτικής και στρατηγικών
- Οι Επαγγελματικοί φορείς (π.χ. γεωεπιστημονική κοινότητα) σε θέματα χάραξης και εφαρμογής πολιτικής ΟΠΥ σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο,
- Οι αρμόδιοι για τη χωροταξία και χρήση γης,
- Η εξορυκτική βιομηχανία με τη συμμετοχή όλων των επιχειρηματικών συντελεστών, όπως μεταλλουργικά κέντρα, εργοστάσια κατασκευής μηχανημάτων και εξοπλισμού μεταλλείων και λατομείων, εξωτερικών εργολάβων διαφόρων ειδικοτήτων
- Οι προγραμματιστές και πάροχοι τεχνολογίας (συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων),
- Η επιστημονική κοινότητα (π.χ. ο ακαδημαϊκός κόσμος),
- Οι χρηματοοικονομικοί διαμεσολαβητές,
- Οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί και, βέβαια,
- Η κοινωνία των πολιτών.
Οι Γεωλογικές Υπηρεσίες και Ινστιτούταθα πρέπει να συμμετέχουν πιο συγκεκριμένα στη διασφάλιση του αποθεματικού δυναμικού και του ανεφοδιασμού των ΟΠΥ, ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίηση των αλυσίδων αξίας με βάση τα ορυκτά.
Προτεινόμενοι μετρήσιμοι στόχοι.
Χωρίς να αποτελούν τους μοναδικούς, στη συνέχεια παραθέτουμε ορισμένους στόχους, οι οποίοι αφενός μπορούν να συμβάλλουν καταλυτικά στην επίτευξη της υπεύθυνης εξόρυξης και βιώσιμης τροφοδοσίας με ΟΠΥ, και αφετέρου να είναι μετρήσιμοι.
1.Η υπευθυνότητα για κατανόηση και αποτελεσματικότερη διαχείριση των ρυθμιστικών θεμάτων και των νομοθετικών πτυχών των αλυσίδων αξίας ΟΠΥ, από το στάδιο της έρευνας και της εξόρυξης έως την επεξεργασία τους και τη διαχείριση των αποβλήτων μετά το κλείσιμο των μεταλλείων, καθώς και η σχετική κοινωνική ευαισθητοποίηση.
2.Η διαμόρφωση επικαιροποιημένων Οδηγιών από την ΕΕ που να διασφαλίζουν στην πράξη τη βιώσιμη εξόρυξη και την εισαγωγή ΟΠΥ που να έχουν αποκτηθεί από ελεγχόμενες πηγές και με αδιάφθορο τρόπο. Η επεξεργασία επαγγελματικών και δεοντολογικών κωδίκων που θα διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στην οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης με τη γεωεπιστημονική κοινότητα, έτσι ώστε να διασφαλισθεί η αξιοπιστία και η ευθύνη της απέναντι σε τρίτους.
3.Μια σαφής διακήρυξη ότι οι εθνικές διοικήσεις πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, μεταξύ άλλων μέσω της νομοθεσίας και της οικονομικής και βιομηχανικής πολιτικής, πράγμα που δεν αποτελεί επί του παρόντος υψηλή προτεραιότητα για πολλές κυβερνήσεις!
4.Προώθηση, με συγκεκριμένους τρόπους, της διεθνούς συνεργασίας, δεδομένου ότι η διεθνής διαχείριση και τα θεσμικά όργανα μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο, όπως π.χ. η έκθεση της Διεθνούς Ομάδας για το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ για τη Διακυβέρνηση των ΟΠΥ στον 21ο αιώνα. Αυτά προσφέρουν μια καλή ευκαιρία, αφού οι διεθνείς προσπάθειες παρέχουν ολιστικές και συνεργατικές θέσεις και προσεγγίσεις. Η υποβολή συστάσεων και προτάσεων απαιτεί ανάληψη δράσεων από τις εθνικές κυβερνήσεις και τους επιχειρηματικούς παράγοντες.
Επίλογος. Για την ηγεσία της ΕΕ υπάρχει μια φιλόδοξη πρόκληση προς έναν υγιή πλανήτη και μια ουδέτερη κλιματική οικονομία. Το υπέδαφος της διαθέτει τις απαραίτητες ΟΠΥ (βλέπε π.χ. Εικ. 5) για τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες και επιλογές για την απεμπλοκή της Ευρώπης από το διοξείδιο του άνθρακα. Απαιτείται, ωστόσο, προσεκτική διαχείριση και υπεύθυνος εφοδιασμός για την παραγωγική βιωσιμότητα των στρατηγικών για την ΕΕ αλυσίδων αξίας ΟΠΥ, καθώς και η ενίσχυση της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών της. Αυτό θα αξιώσει την παροχή προς τους ευρωπαίους πολίτες, τις Επιχειρήσεις και τους Φορείς ενημερωμένων πληροφοριών και Οδηγιών υψηλής ποιότητας, σχετικών με την πολιτική για τις ΟΠΥ, σε επίπεδο ΕΕ. Επίσης, θα απαιτηθούν αποτελεσματικές τεχνολογίες κοιτασματολογικής και μεταλλευτικής έρευνας με εφαρμογή σε ευρωπαϊκά κοιτάσματα στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ. Η αύξηση της ζήτησης ΟΠΥ για την πράσινη ανάπτυξη της Ευρώπης, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, προϋποθέτει πολύ μεγαλύτερη υπευθυνότητα από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, από τον απλό πολίτη έως και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΕ.
Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα και στην Κύπρο, οι αρμόδιες Διοικήσεις σε όλα τα επίπεδα, αλλά και οι επιχειρήσεις, οφείλουν να επωμιστούν την αυξημένη ευθύνη που τους αναλογεί. Η εποχή του «έλα μωρέ» και «άτε σιόρ» έχει τελειώσει. Αλλιώς, το μόνο που θα μας μείνει είναι ο Παρθενώνας και το Κούριο, και αυτά με ερωτηματικό, αν λείψουν τα υλικά που χρειάζονται για την συντήρηση και αποκατάσταση τους!
Κλείνουμε με την επισήμανση ότι η απελευθέρωση από ενεργειακές πηγές που παράγουν διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί κεντρικό στόχο της παραγωγικής λειτουργίας των υπεύθυνων μεταλλευτικών επιχειρήσεων. Τόσο η LKAB, όσο και οι BOLIDEN και LUNDINMINING στην Σουηδία, είναι πολύ κοντά να το πετύχουν. Η ηλεκτροκίνηση στη βάση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αποτελεί αποκλειστική επιλογή. Φυσικά και εδώ οι μπαταρίες λιθίου θα έχουν σημαντικό ρόλο.
[ΠΗΓΗ: oryktosploutos.net, των Δρ. Νίκου Αρβανιτίδη και Δρ. Δημήτρη Κωνσταντινίδη, 6/9/2020]