Tα ορυκτά και τα μέταλλα αποτελούν βασικές πρώτες ύλες της καθημερινής μας ζωής και έχουν καθοριστική συμβολή σε όλους τους τομείς της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Ορισμένες από τις ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ), ιδίως αυτές που αξιολογούνται και χαρακτηρίζονται σαν κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες (ΚΟΠΥ-Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020/ https://ec.europa.eu/growth/sectors/raw-materials/specific-interest/critical_en), συνιστούν βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη, τη λειτουργία και την ακεραιότητα στρατηγικών βιομηχανικών οικοσυστημάτων, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η ηλεκτροκίνηση, η αμυντική βιομηχανία και η αεροδιαστημική και οι ψηφιακές τεχνολογίες.
Σήμερα, η βιομηχανία της ΕΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές για πολλές ΟΠΥ, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί προβλήματα στην πρόσβαση και προμήθεια τους. Με την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση σε πλήρη εξέλιξη, η κατανάλωση μεταλλικών ΟΠΥ που απαιτούνται για την κατασκευή ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών πάνελ, μπαταριών και παραγωγής και αποθήκευσης υδρογόνου, και άλλων σχετικών συστημάτων, παρουσιάζει θεαματική αύξηση. Η μετάβαση στην ηλεκτροκίνηση απαιτεί μπαταρίες, κυψέλες καυσίμου και κινητήρες έλξης όχι μόνο για αυτοκίνητα, αλλά και για ηλεκτρικά ποδήλατα και άλλες κατηγορίες οχημάτων. Η αμυντική βιομηχανία και η αεροδιαστημική είχαν πάντοτε στρατηγική σημασία και παραμένουν στην πρώτη γραμμή των τεχνολογικών εξελίξεων.
Η πρόσβαση σε ΟΠΥ αποτελεί λοιπόν θέμα ζωτικής σημασίας για την προοπτική και την επιδίωξη της Ευρώπης να υλοποιήσει την Πράσινη Συμφωνία, τη νέα βιομηχανική στρατηγική και την μετάβαση της προς την κλιματική ουδετερότητα. Να αντικαταστήσει τη σημερινή εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα με την εξάρτηση από τις μη-ενεργειακές ΟΠΥ, πολλές από τις οποίες βέβαια είναι εισαγόμενες με τον παγκόσμιο ανταγωνισμό να γίνεται ολοένα και πιο έντονος. Προκύπτει συνεπώς η ανάγκη για την ΕΕ να μειώσει την εξάρτηση της από εξωευρωπαϊκές πηγές επενδύοντας στην βιώσιμη αξιοποίηση και την υπεύθυνη εξόρυξη, τόσο πρωτογενων όσο και δευτερογενών ευρωπαϊκών κοιτασμάτων. Βασικός στόχος στην κατεύθυνση αυτή η αποδοτική εφαρμογή και χρήση της κυκλικότητας ειδικότερα όταν πρόκειται για τις πρώτες ύλες που είναι κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ.
Η κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19 ήρθε να προστεθεί στις ήδη υπάρχουσες προκλήσεις και να αποκαλύψει με πόσο μεγάλη ταχύτητα και πόσο σοβαρά μπορούν να διαταραχθούν οι παγκόσμιες δομές και αλυσίδες προμήθειας ΟΠΥ. Η Ευρωπαϊκη Επιτροπή έχει προτείνει ένα φιλόδοξο σχέδιο ανάκαμψης από την κρίση της COVID-19 με στόχο την ενίσχυση πρόσβασης ΟΠΥ από ενδοευρωπαϊκές πηγές και την υλοποίηση της νέας βιομηχανικής στρατηγικής με σκοπό την μετάβαση προς μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία.
Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες της ΕΕ για το 2020
Η Ευρωπαϊκη Επιτροπή επανεξετάζει και επαναξιολογεί τον κατάλογο ΚΟΠΥ κάθε τρία χρόνια. Δημοσίευσε τον πρώτο κατάλογο το 2011 και τον επικαιροποίησε εν συνεχεία το 2014 και το 2017. Η αξιολόγηση του 2020 ακολούθησε την ίδια μεθοδολογία με εκείνη που χρησιμοποιήθηκε το 2017. Συγκεκριμένα ελέγχθηκαν συνολικά 83 ΟΠΥ (5 περισσότερες σε σχέση με το 2017) και όπου ήταν εφικτό, εξετάστηκε σε ποιο στάδιο της αλυσίδας αξίας τους παρουσιάζεται η κρισιμότητα, π.χ. στην εξόρυξη, στον εμπλουτισμό ή/και στην μεταλλουργία.
Η οικονομική σημασία και ο κίνδυνος πρόσβασης/προμήθειας είναι οι δύο βασικές παράμετροι για τον προσδιορισμό της κρισιμότητας ορισμένων ΟΠΥ για την βιομηχανία της ΕΕ. Η οικονομική σημασία εξετάζει διεξοδικά την επιμέρους συμμετοχή των ΟΠΥ στις τελικές χρήσεις με βάση τις βιομηχανικές τους εφαρμογές. Ο κίνδυνος προμήθειας προκύπτει κατά κάποιο τρόπο από την εξάρτηση της ΕΕ να εισάγει συγκεκριμένες ΟΠΥ από τρίτες χώρες. Ο κατάλογος συμβάλλει στον προσδιορισμό επενδυτικών αναγκών και στην καθοδήγηση της έρευνας και της καινοτομίας στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Ορίζοντας 2020» και «Ορίζοντας Ευρώπη» της ΕΕ, καθώς και των εθνικών προγραμμάτων, ιδίως έργων σχετικών με τις νέες τεχνολογίες εξόρυξης, εμπλουτισμου και μεταλλουργίας, την υποκατάσταση και την ανακύκλωση. Ο κατάλογος των ΚΟΠΥ είναι επίσης σημαντικός για την κυκλική οικονομία, στην προώθηση της βιώσιμης και υπεύθυνης προμήθειας ΟΠΥ, καθώς και για τη νέα βιομηχανική πολιτική. Τα κράτη μέλη και οι επιχειρήσεις μπορούν επίσης να τον χρησιμοποιούν σαν πλαίσιο αναφοράς της ΕΕ για τη διενέργεια των δικών τους ειδικών αξιολογήσεων κρισιμότητας.
Ο κατάλογος της ΕΕ για το 2020 περιέχει 30 ΟΠΥ, έναντι 14 υλών στον κατάλογο του 2011, 20 υλών στον κατάλογο του 2014 και 27 υλών στον κατάλογο του 2017. Οι 26 από τις 27 ΚΟΠΥ του 2017 παραμένουν στον κατάλογο, με τον βωξίτη, το λίθιο, το τιτάνιο και το στρόντιο να προστίθενται για πρώτη φορά. Το ήλιο εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ανησυχίας όσον αφορά την προμήθεια του, ωστόσο αφαιρέθηκε από τον νέο κατάλογο ΚΟΠΥ για το 2020 λόγω της μείωσης της οικονομικής του σημασίας. Επίσης θα παρακολουθείται από κοντά η εξέλιξη γύρω από το νικέλιο με την ζήτηση του, που τείνει διαρκώς αυξανόμενη, σαν μια από τις βασικότερες ΟΠΥ για την βιομηχανική αλυσίδα αξiας μπαταριών λιθίου (Σχ. 1 & 2).
| Αντιμόνιο (Sb) | Χάφνιο (Hf) | Φώσφορος (P) |
| Βαρίτης (Ba) | Βαριές Σπάνιες Γαίες (HREE) | Σκάνδιο (Sc) |
| Βηρύλλιο (Be) | Ελαφρές Σπάνιες Γαίες (LREE) | Πυρίτιο (Si) |
| Βισμούθιο (Bi) | Ίνδιο (In) | Ταντάλιο (Ta) |
| Βορικά άλατα (B) | Μαγνήσιο (Mg) | Βολφράμιο (W) |
| Κοβάλτιο (Co) | Γραφίτης | Βανάδιο (V) |
| Άνθρακας οπτανθρακοποίησης | Φυσικό Καουτσούκ | Βωξίτης (Al) |
| Φθορίτης | Νιόβιο (Nb) | Λίθιο (Li) |
| Γάλλιο (Ga) | Πλατινοειδή (PGM/PGE) | Τιτάνιο (Ti) |
| Γερμάνιο (Ge) | Φωσφορίτης | Στρόντιο (Sr) |
Ευρωπαϊκές ΚΟΠΥ για το 2020 (οι νέες σε σχέση με το 2017 σημειώνονται με έντονους χαρακτήρες)
Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται υψηλός βαθμός προμήθειας ορισμένων ΚΟΠΥ από κάποιες χώρες ή ηπείρους. Για παράδειγμα, η Κίνα παρέχει το 98 % της προμήθειας της ΕΕ σε σπάνιες γαίες, η Τουρκία παρέχει το 98 % σε βορικά άλατα, και η Νότια Αφρική καλύπτει το 71 % των αναγκών της ΕΕ σε λευκόχρυσο (πλατίνα) και ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό των αναγκών της στα μέταλλα της ομάδας των πλατινοειδών, ιρίδιο, ρόδιο και ρουθήνιο.
Φωτό: Χάρτης που παρουσιάζει τις χώρες από τις οποίες εξαρτάται η ΕΕ για την προμήθεια συγκεκριμένων ΚΟΠΥ
[ΠΗΓΗ: oryktosploutos.net, του Δρ. Νίκου Αρβανιτίδη, 12/9/2020]]